Op 10 januari 2024 ondertekende Nederland het Verdrag van Faro. Genoemd naar de Portugese stad waar het Verdrag ontstond. De Raad van Europa benadrukt met dit verdrag een ander perspectief op erfgoed. Het Verdrag van Faro stelt de mens en de samenleving centraal en hún relatie met erfgoed en stapt hiermee af van een lange traditie dat erfgoed door experts wordt bepaald en gedragen. ‘Faro’ zag in dat erfgoed een hele grote waarde heeft voor de samenleving, niets iets is van vroeger, maar voor vandaag de dag en de toekomst!
Mens en samenleving in relatie met erfgoed staat centraal. Top-down omgaan met erfgoed verandert in bottom-up benadering. Dit is een grote verandering, die ook een cultuuromslag vereist van de professionele erfgoed-sector.
Speerpunten
De uitvoering van het Verdrag van Faro kent een aantal speerpunten:
1. Participatie in de volle breedte
Naast toegankelijkheid, breed publiek bereik en actief meedoen, wil het Verdrag van Faro ook dat gemeenschappen kunnen meedelen, beslissen en bepalen. Kernwoorden zijn: zeggenschap en eigenaarschap.
2. Openstaan voor andere erfgoed opvattingen
‘Faro’ vindt, dat wij moeten leren omgaan met verschillende perspectieven op erfgoed (niet iedereen hoeft er hetzelfde over te denken) , een dynamischer erfgoed-begrip (erfgoed mag meebewegen in de tijd), inclusiviteit en diversiteit (erfgoed is van en voor iedereen), integraal erfgoed (dus niet al die aparte sectoren) en een grotere rol voor erfgoed als drager van verhalen, geschiedenis en identiteit.
3. Erfgoed midden in de samenleving
Behoud van erfgoed is geen doel op zich , maar moet ten goede komen aan de samenleving is de visie van het Faro-verdrag. Erfgoed maakt onlosmakelijk deel uit van ieders leefomgeving en geschiedenis. Erfgoed speelt in alle facetten van ons leven een rol, bewust en onbewust. Daarom vindt het ‘Faro’ dat erfgoed een bron kan zijn voor een betere samenleving. Het Verdrag prikkelt ons om relaties te leggen met thema’s als leefbaarheid, sociale cohesie, integratie, welzijn, gezondheid.
Cultureel erfgoed en de ermee verbonden verhalen, spelen vaak al een belangrijke rol bij de inrichting van de Nederlandse leefomgeving. Erfgoed is mensenwerk. Daarom spoort het Verdrag van Faro overheden en bevlogen burgers aan, om intensief samen te werken, want erfgoed is immers van iedereen.
Peel Natuurdorpen project
Het Peel Natuurdorpen project is een schoolvoorbeeld van de uitgangspunten van het Verdrag van Faro. Dit project is bottom-up, draait om mens en samenleving in relatie tot erfgoed in de Peel, en beweegt mee met de tijd. Alle speerpunten van ‘Faro’ gebundeld in één project, precies zoals ‘Faro’ het wil. Het drijft bovendien op de vele vrijwilligers die zich er met passie en veel tijd voor inzetten. Mens en samenleving in relatie met erfgoed in de Peel staan centraal. Geen top-down omgaan met erfgoed bij Peel Natuurdorpen, maar een bottom-up benadering pur sang.
Een bewuste keuze want de Peel heeft veel erfgoed, maar vooral ook betrokken inwoners. Mensen die het erfgoed van de Peel willen koesteren en versterken voor de toekomst. Er zijn unieke geomorfologische verschijnselen in de Peel, zoals breuklijnen en wijstgronden. Die komen bij het ontwikkelen van nieuwe natuur op boerenland uitstekend van pas, doordat ze volledig geïntegreerd kunnen worden in het nieuw te ontwikkelen landschap. Maar ook het vertrouwde beeld van koeien in de wei (levend erfgoed) wil PND niet verloren laten gaan. Voor PND zijn gebruik van erfgoed en landschapsbiografie kernwaarden.
Van de kennis en kunde die aanwezig is bij locatie organisaties, zoals heemkundekringen en milieuorganisaties, maar ook van individuele bewoners, wordt graag gebruik gemaakt. Dat is waardevol voor het project en goed voor de betrokkenheid.
Juist erfgoed blijkt vaak een uitstekende bron van verbinding tussen diverse belangenpartijen.