November 2023 Door Peter Hermens: landschapsarchitect.
Peel Natuurdorpen wil met haar initiatief werk maken van de maatschappelijke roep om een gezonde fysieke leefomgeving. Zo draagt zij bij aan een leefbare Peel voor nu en voor toekomstige generaties. Een viertal ambities staat hierbij centraal.
Bodem en water is leidend
Bij de inrichting van de betrokken percelen vormen bodem en water het fundament voor de rest van de invulling. Op elk perceel wordt waar mogelijk het waterpeil verhoogd en gecontroleerd om zoveel mogelijk hydrologisch effect te creëren voor het perceel zelf en de directe omgeving. Zo draagt elke ontwikkeling bij aan een nieuwe normaal voor de waterbeheersing in het gebied om het hoofd te bieden aan de steeds grotere complexiteit door klimaatextremen.
Doordat de nieuwe natuur uit bossen, houtwallen, heggen, water en kruidenrijk grasland bestaat, is het niet meer nodig om gebruik te maken van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. Voor de houtopstanden en het water geldt dit sowieso, maar evenzeer voor het kruidenrijk grasland. Ook kerende grondbewerkingen kunnen achterwege blijven, want kruidenrijk grasland is blijvend grasland: dus sowieso geen kerende grondbewerkingen meer. Zo krijgt de bodem rust en wordt de basis op orde gebracht.
Waar relevant wordt werk gemaakt van breuk- en wijstherstel om ook die specifieke aardkundige kwaliteit maximaal in te zetten voor hydrologisch, bodemkundig en ecologisch rendement.
Landschapsherstel en verbetering van biodiversiteit
De manier waarop bodem en water leidend worden gemaakt in het initiatief, heeft al een groot positief effect op de verbetering van de biodiversiteit. De droge dooradering is daarbij een aanvullend aandachtspunt, omdat in het ruil-verkavelde Peelkernlandschap niet veel landschapselementen over zijn. Met de inrichting wordt aangesloten op nog aanwezige landschapselementen als houtsingels, slootkanten en wegbeplantingen en wordt dat ter plekke van een stevige impuls voorzien door realisatie van nieuw bos, houtwallen, heggen, poelen en kruidenrijk grasland. Dit levert grote oppervlaktes aan nieuw habitat en verbindt geïsoleerde gebieden en landschapselementen met elkaar.
Er ontstaat een nieuw rijk geschakeerd cultuurlandschap dat de historische ontginningsstructuur benut, maar binnen dat landschappelijke raamwerk een nieuwe typologie aan het Peel-landschap toevoegt. Het landschap dat resulteert, dat verbindt oud en nieuw, zowel fysiek als sociaal.
Door het zorgvuldig zoneren van clusters van wonen en infrastructuur, wordt verstoring geconcentreerd. Het effect is dat relatief grote aaneengesloten oppervlaktes vrij van verstoring blijven en dat biedt kansen om de lokale flora en fauna weer de ruimte te geven en te laten floreren.
Economisch perspectief voor duurzame kringloop landbouw (landschapslandbouw)
Omschakelen van een traditioneel op groei en opbrengstoptimalisatie gericht landbouwbedrijf naar een duurzaam bedrijf waar extensivering en saldo-optimalisatie een plek hebben is erg ingewikkeld. Door stap voor stap andere elementen toe te voegen, kan een geleidelijke transitie haar beloop krijgen. Peel Natuurdorpen helpt door met het idee van landschapslandbouw een passende opbrengst te koppelen aan bestaande agrarische bedrijven. Het geeft betrokken boeren perspectief en vormt een andere wijze van ‘boeren’ die langjarige en positieve effecten heeft op zaken als bodemgesteldheid, waterkwaliteit, biodiversiteit en luchtkwaliteit. Ingebrachte percelen blijven onderdeel van het boerenbedrijf en krijgen een extensief oormerk zonder middelengebruik of intensief bodemgebruik. Het worden plekken vol biodiversiteit, rijke graslanden en scharrelend vee. Een beeld dat bij de Peel hoort, maar wat we als samenleving verloren zijn.
Nieuwe woningen voegen waarde toe aan het boerenbedrijf. Deze toegevoegde waarde gaat niet ten koste aan het perspectief van andere ondernemers doordat goed wordt gekeken naar hindercirkels, milieucontouren en door het maken van heldere afspraken tussen nieuwe en bestaande bewoners.
Blijven leren
Een nieuwe weg inslaan geeft bepaalde risico’s. Maar Peel Natuurdorpen stelt zich op het standpunt dat stilstaan nog veel grotere risico’s met zich meebrengt. De urgenties in de Peel zetten de gezonde fysieke leefomgeving onder druk. In plaats van apathie, kiezen de Stichting en de betrokken boeren voor een pad van actie. Dat betekent: aan de slag! Door het voortouw te nemen, de nek uit te steken en door blijvend te willen leren. Het initiatief beoogt om de ambities op een duurzame manier te realiseren door processen zorgvuldig te doorlopen, open te staan voor gesprek en elke actie te monitoren en evalueren met betrokken specialisten en belanghebbenden. Door op verschillende thema’s een nulmeting uit te voeren en de resultaten van de demo te volgen, wordt het met elke feedback-ronde beter. Omdat het nieuw is en omdat het oefenen is, neemt de Stichting dit aspect uiterst serieus. De lessen uit de lerende omgeving die de demo is, hebben het doel om daar in de toekomst andere plekken in de Peel hun voordeel mee te laten doen. Dit pionierswerk dient een maatschappelijk belang om werk te maken van een duurzame toekomst voor de Peel en haar bewoners.
